Nghề đóng tủ thờ Gò Công

Thứ hai - 16/06/2025 21:58

Một trong những mặt hàng thủ công mỹ nghệ gỗ nổi tiếng của Tiền Giang là tủ thờ Gò Công. Đây là nghề thủ công truyền thống, rất nổi tiếng của Gò Công, được trong và ngoài nước biết đến. “Cái nôi” của chiếc tủ thờ Gò Công là ấp Ông Non, xã Tân Trung, thành phố Gò Công.

Năm 1999, Nghiệp đoàn Mộc xã Tân Trung được thành lập, do Liên đoàn lao động tỉnh Tiền Giang quản lý, tổ chức đào tạo, dạy nghề và quảng bá thương hiệu.

Năm 2004, trên cơ sở Nghiệp đoàn Mộc xã Tân Trung, Ủy ban Nhân dân tỉnh Tiền Giang công nhận Làng nghề tủ thờ Gò Công tại ấp Ông Non, xã Tân Trung, huyện Gò Công Đông (nay là xã Tân Trung, thành phố Gò Công).

Năm 2008, hợp tác xã Mộc - Tủ thờ truyền thống Gò Công được thành lập. Hợp tác xã có 19 xã viên, góp vốn điều lệ từ 01 triệu đồng đến 02 triệu đồng (thời giá năm 2008).

Về nguồn gốc của tủ thờ Gò Công có 02 các lý giải:

- Một là, theo một số bậc cao niên, người đầu tiên đóng tủ thờ là ông Nguyễn Ngọc Hải, sinh năm 1890, vốn xuất thân làm nghề thợ mộc. Do nhu cầu của người tiêu dùng trong làng, ông đã chuyển qua đóng tủ thờ rồi dạy cho các học trò cùng làm.

- Hai là, theo nghệ nhân cao niên Ngô Tấn Đức (Ba Đức), chủ nhân của nhiều cơ sở đóng tủ thờ Gò Công mang tên Ba Đức, người đầu tiên đóng chiếc tủ thờ là ông Nguyễn Văn Non (Cả Non), Chính vì vậy, về sau tên ông được đặt tên xóm: xóm Ông Non và hiện nay là ấp Ông Non, xã Tân Trung, thành phố Gò Công.

Năm 1936, viên Cai tổng Hòa Lạc Thượng (nay thuộc huyện Gò Công Đông) đặt ông Năm Nhâm, một nghệ nhân ở xóm Ông Non, đóng một chiếc tủ thờ theo kiểu dáng cách tân, mặt tủ có cẩn đá mài để dự cuộc triển lãm tại Hội chợ tỉnh Gò Công. Chiếc tủ này được Ban tổ chức hội chợ đánh giá cao. Sau đó, ông Năm Nhâm đóng thêm một chiếc tủ nữa, độc đáo hơn, tham dự Hội chợ tại Sài Gòn, được trao tặng bằng khen. Trên cơ sở đó, ông mở cửa hiệu mang tên Nhâm - Sơn Quy, chuyên đóng tủ thờ Gò Công ở số 350 B, Quai de Belgique, Sài Gòn (nay là Bến Chương Dương, Quận 1, Thành phố Hồ Chí Minh) nhằm mở rộng thị trường và nâng cao giá trị của sản phẩm. Tháng 9/1945, thực dân Pháp tái chiếm Sài Gòn, ông trở về Gò Công, lập trại đóng tủ ở cầu Sơn Quy với tên cửa hiệu vẫn là Nhâm - Sơn Quy.

Từ sau năm 1975 đánh dấu sự cải tiến mạnh mẽ và kiểu dáng, đặc biệt là sự phát triển liên tục về bó đũa, đến đầu thế kỷ 21, tủ thờ Gò Công đã lên tới 21 đũa (trụ rời) và đang có xu thế tăng thêm.

Họa tiết trang trí ở chiếc tủ thờ ngày nay không chỉ dừng lại ở khung cửa tiền, mà còn được mở rộng đến cả chân quỳ, cánh cửa hông. Nếu như trước đây, họa tiết chủ đạo ở cửa tiền là cẩn xà cừ hình bông dâu, thì nay họa tiết trang trí đa dạng hơn rất nhiều với các đề tài hay điển tích từ văn học cổ Trung Hoa hoặc tôn giáo - tín ngưỡng, như Nhị thập tứ hiếu, Bách tiên kỳ thú, Bát tiên quá hải, Long phụng quần hào, Triệu Tử Long cứu ấu chúa, Quan công phò nhị tẩu, ngư tiều canh mục, công tước lộc hầu,…ở dàn trụ đứng giữa thì cẩn Tam đa (Phước - Lộc - Thọ); ở các trụ bìa, nghệ nhân cẩn motif Mai - Lan - Cúc - Trúc, Hoa điểu; ở chân quỳ, cẩn Cá hóa long hay Song long tranh châu.

Ngoài chất liệu chính là ốc xà cừ để cẩn/khảm, một số tủ theo yêu cầu của khách hàng đã cẩn/khảm cả đá màu hoặc đá có vân vào làm tăng thêm sự đa dạng của tủ. Một số tủ được khảm gỗ. Người thợ sử dụng các loại gỗ có màu nhạt để khảm vào mặt tủ có gỗ màu sậm, tạo ra sự quý phái của một chiếc tủ. Thường các tủ khảm gỗ có hình phong cảnh như cảnh chùa, đền miếu, cảnh sơn thủy,…

Tất cả các chi tiết của chiếc tủ thờ đều được lắp nối với nhau bằng ngàm, mộng, khoá chốt gỗ, hoàn toàn không có một chiếc đinh thép nào. Đó là những điểm độc đáo và nổi trội của tủ thờ Gò Công so với tủ thờ của các nơi khác ở Nam Bộ, dù tất cả đều được làm bằng danh mộc, như mun, cẩm lai, gõ,… Nếu như kỹ thuật lắp ráp danh mộc theo truyền thống làm nên cái cốt, thì tinh hoa của nghệ thuật chạm, cẩn xà cừ đã làm nên cái hồn của những tác phẩm tủ thờ Gò Công tuyệt hảo, được dân gian đúc kết bằng câu nói bất hủ: “nhất tủ Gò Công, nhì xa lông (salon) Sông Bé”.

Chính vì thế, tại Hội chợ Giảng Võ được tổ chức ở Hà Nội vào năm 1984, sản phẩm tủ thờ Gò Công được trao tặng Huy chương Vàng. Những năm gần đây, tại các Hội chợ Quốc tế ở Thành phố Hồ Chí Minh và thành phố Cần Thơ, tủ thờ Gò Công vẫn giữ được vị thế của mình. Tủ thờ Gò Công đang được tôn trí trang nghiêm tại Khu Di tích đền thờ các vị vua Hùng ở thôn Cổ Tích, xã Hy Cương, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ; Khu Di tích đền thờ Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Làng Sen, xã Kim Liên, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An. Dịp Đại lễ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội (1010 - 2010), tỉnh Tiền Giang đã gởi tặng nhân dân thủ đô chiếc tủ thờ Gò Công như một cách thể hiện tấm lòng tưởng nhớ về cội nguồn dân tộc.

Hiện tại, Làng nghề đóng tủ thờ Ông Non (xã Tân Trung, thành phố Gò Công) có khá nhiều cơ sở đóng tủ thờ truyền thống, với mỗi cơ sở khoảng từ 10-20 thợ. Làng nghề đã tạo công ăn việc làm cho hàng trăm người tại đây, thợ chính là nam thì xẻ gỗ, đo cắt, đóng tủ, thợ phụ có khi là nữ thì chạm cẩn hoa văn, chà nhám,... Có cơ sở làm theo công đoạn nhưng cũng có cơ sở làm từ đầu đến khâu hoàn thiện. Làng nghề làm ăn ngày càng phát đạt. Sản phẩm không chỉ được tiêu thụ mạnh trong nước, mà còn xuất khẩu ra nước ngoài. Là một thương hiệu mạnh trên thị trường, sản phẩm tủ thờ Gò Công hiện luôn là lựa chọn của người tiêu dùng khi mua sắm đồ trang trí nội thất thuộc lĩnh vực văn hóa tâm linh cho ngôi nhà của mình.

Không chỉ thế, làng nghề còn thu hút đông đảo du khách đến tham quan và mua sắm, góp phần phát triển ngành du lịch ở địa phương. Làng nghề sung túc, hộ dân ổn định đời sống và giàu có lên chính là hạt nhân giúp diện mạo nông thôn Tân Trung - vùng ven thành phố Gò Công ngày một tươi đẹp, phồn thịnh. Năm 2016, xã Tân Trung đã được công nhận đạt 19/19 tiêu chí nông thôn mới và vinh dự ra mắt xã nông thôn mới, về trước 04 năm so với lộ trình đề ra.

Song Lan

Tags: Nghề đóng tủ thờ Gò Công